Dopuszczalność tzw. “innych środków dowodowych” w postępowaniu rozwodowym

W postępowaniu rozwodowym ustalenie okoliczności dotyczących przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego i określenie ewentualnej winy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego. Sąd może z urzędu ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron jedynie w sytuacji, gdy strona pozwana uznaje żądanie zawarte w pozwie, zarówno co do samego rozwodu, jaki ewentualnej winy, a małżonkowie nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci. W przeciwnym bowiem przypadku, sąd ma obowiązek zastosować ogólne zasady postępowania dowodowego i przeprowadzić pełne oraz dokładne postępowanie dowodowe.

Przedmiotem dowodu muszą być fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie, zaś za dowód należy traktować taki nośnik informacji, który może przyczynić się do końcowego rozstrzygnięcia sprawy.

Postępowanie dowodowe i rodzaje środków dowodowych zostały określone przez ustawodawcę w rozdziale 2. kodeksu postępowania cywilnego. Do najważniejszych i najczęściej wykorzystywanych w praktyce sądowej dowodów w sprawach rozwodowych należą: przesłuchanie stron, przesłuchanie świadków, dokumenty urzędowe, dokumenty prywatne, opinie biegłych specjalistów (w przypadku postępowania rozwodowego zazwyczaj będą to biegli z dziedziny psychologii, psychiatrii, pedagogiki) i wywiad środowiskowy. Katalog wskazanych środków dowodowych nie jest zamknięty, co oznacza, że strony mogą powoływać również inne dowody, niewskazane w przepisach kodeksu, jeśli tylko przyczyniają one do wyjaśnienia sprawy. Zgodnie z art. 309 kpc sposób przeprowadzenia dowodu innymi środkami dowodowymi określi sąd zgodnie z ich charakterem, stosując odpowiednio przepisy o dowodach. Do tzw. „innych środków dowodowych” należy zaliczyć m.in. zdjęcia, filmy, nagrania rozmów, wydruki z maili, smsów, czatu i innych komunikatorów, a także wydruki ze stron internetowych i serwisów społecznościowych, takich jak np. Facebook. Dowody te mają taką samą moc jak wszystkie inne zgłoszone w toku postępowania, jednak należy mieć na uwadze fakt, że druga strona może skutecznie podważyć wiarygodność i legalność pozyskania takich dowodów. Najczęściej dzieje się tak w przypadku dowodu w postaci nagrania rozmowy, które zostało sporządzone bez wiedzy i zgody osób biorących w nich udział.

Problem ten jest stosunkowo złożony, tym bardziej, że samo orzecznictwo nie jest w tej kwestii jednolite. Zaznaczyć w tym miejscu należy, że nagrywanie rozmowy bez zgody i wiedzy osoby nagrywanej stanowi bezprawną ingerencję w dobra osobiste takiej osoby, zwłaszcza w konstytucyjnie chronione prawo do korespondencji i prawo do prywatności. Pozyskanie dowodów w sposób sprzeczny z prawem, może skutkować nie tylko oddaleniem takich dowodów przez sąd w postępowaniu rozwodowym, lecz także narazić osobę, która pozyskała dowód w ten sposób na odpowiedzialność cywilną lub karną.

Jednocześnie jednak wskazać należy, że okolicznością, która wyłącza bezprawność takich działań może być działanie podjęte w obronie uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego. Przykładem może być tu dowód świadczący o winie współmałżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego bądź o działaniu współmałżonka na szkodę dziecka.

Warto w tym miejscu przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 25 kwietnia 2003 r. stwierdził, że w procesie rozwodowym „nie ma zasadniczych powodów do całkowitej dyskwalifikacji kwestionowanego przez pozwaną dowodu z nagrań rozmów telefonicznych, nawet jeżeli nagrań tych dokonywano bez wiedzy jednego z rozmówców.” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2003 r., sygn. akt IV CKN 94/01, Legalis). Stanowisko to podzielił również Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 23 stycznia 2013 r., który ponadto wskazał, że „kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje zakazu wprowadzania do procesu materiału dowodowego pochodzącego z utrwalonych pomiędzy stronami rozmów.” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 23 stycznia 2013 r., sygn. akt I ACa 1142/12, Legalis).

Dopuszczenie dowodu do postępowania rozwodowego

Ostatecznie odpowiedź czy dany dowód zostanie przez sąd dopuszczony czy nie zależy od okoliczności konkretnego przypadku. Sąd ocenia moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w danej sprawie materiału, zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego, logiki i spójności z innymi dowodami. Coraz częściej dowody w postaci nagrań, zdjęć czy korespondencji pozyskanych w sposób niezgodny z prawem są przez sąd dopuszczane – pod warunkiem jednak, że są to dowody autentyczne, w żaden sposób nie zmanipulowane i realnie przyczyniają się do rozstrzygnięcia postępowania rozwodowego.