Zadaniem kuratorów sądowych jest realizowanie zadań związanych z wykonywaniem orzeczeń sądu o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym. Zarówno w sprawach karnych, jak i w sprawach rodzinnych i nieletnich, rola kuratora jest dla skutecznego wykonywania orzeczeń sądowych niezwykle istotna. Swoje zadania kurator wykonuje wyłącznie w oparciu o przepisy prawa, a jego obowiązki służbowe wynikają z ustaw i rozporządzeń.

Szczególne zadania mają kuratorowie rodzinni w postępowaniach rodzinnych i opiekuńczych. Najczęściej zadania kuratora w takich postępowaniach polegają na umożliwieniu odbywania kontaktów pomiędzy rodzicami i dziećmi w bezpiecznych i odpowiednich dla dziecka warunkach. Taka pomoc w realizowaniu orzeczeń sądu jest w wielu przypadkach nieodzowna i stanowi wymóg sądu pozwalający na kontakt zainteresowanych.

Co zatem mieści się w zadaniach kuratora w czasie kontaktów rodziców z dzieckiem, a czego kurator robić nie powinien?
Kurator powinien być obecny przez cały czas trwania kontaktu rodzica z dzieckiem w określonym przez sąd miejscu i terminie, zaś po kontakcie kurator powinien sporządzić sprawozdanie z przebiegu kontaktu i przesłać je do sądu. W czasie samego kontaktu kurator powinien być biernym obserwatorem takiego spotkania i nie ingerować w relację rodzica z dzieckiem, o ile nie dochodzi do naruszenia dobra małoletniego. Kurator ma za zadanie ocenić czy kontakt przebiega prawidłowo ale nie może na niego w żaden sposób wpływać.

Niedopuszczalne jest natomiast samodzielne wcześniejsze zakończenie przez kuratora spotkania bez wyraźnej ku temu przyczyny. Podjęcie decyzji o zakończeniu kontaktu o wcześniejszej godzinie, niż godzina określona w orzeczeniu sądu mogłaby narazić kuratora na zarzut przekroczenia uprawnień.
Na podobny zarzut może kuratora narazić również zbyt duże ingerowanie przez niego w relację rodzica z dzieckiem i przebieg spotkania. I tak na przykład widząc niechęć ze strony dziecka do spotkania z rodzicem odbywającym kontakt czy brak zaangażowania dziecka w zabawę i rozmowę z rodzicem, kurator nie może przejmować inicjatywy i zachęcać dziecka do zabawy.
Kurator jako osoba pasywnie obserwująca jest tak naprawdę oczami i uszami sądu. Pozwala na podejrzenie relacji panującej między rodzicami a dziećmi w warunkach bardziej naturalnych niż sala sądowa. Takie działanie ma na celu przede wszystkim ochronę dobra dziecka i umożliwienie wypracowania najlepszych warunków do pogłębiania panujących w rodzinie relacji, przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa dziecka.

Ważnym elementem prawa rodzinnego jest ochrona życia rodzinnego i interesów rodziny jako jednostki, w tym w szczególności szeroko rozumiana ochrona dobra dziecka. Nierzadko zdarza się, że dobro dziecka narażone jest na różnego rodzaju zagrożenia, w tym niestety również ze strony jego opiekunów prawnych, czyli najczęściej rodziców. W sytuacjach gdy dobro dziecka jest zagrożone sąd musi podjąć decyzje o zastosowaniu dodatkowych środków, które pozwolą na poprawę relacji w rodzinie i na stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju dziecka, zapewnienia mu poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji.

Sąd może na przykład zobowiązać rodzinę do współpracy z asystentem rodziny lub kuratorem, skierować rodzinę na terapię rodzinną, a także skierować małoletniego do specjalnej placówki wsparcia dziennego. Jednocześnie sąd wskazuje sposób kontroli wykonania wydanych zarządzeń.

Innym działaniem ze strony Sądu, mającym na celu ochronę dobra dziecka, może być ograniczenie możliwości działania rodziców przez określenie czynności dla dokonania których rodzice potrzebują uprzedniej zgody sądu.

Ponadto sąd może posłać dziecko do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innego organu sprawującego częściową pieczę nad dziećmi.

W sytuacjach wyjątkowych – gdy niewłaściwym dla dobra dziecka byłoby pozostawanie pod pieczą dotychczasowych opiekunów – sąd może zdecydować o umieszczeniu małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Tymczasowo może też powierzyć pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobą niepełniącym zwykle tej roli i niespełniającym typowych wymogów stawianych rodzinie zastępczej.

Niekiedy najlepszym wyborem jest też umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, pielęgnacyjno-opiekuńczym lub rehabilitacji leczniczej. W takim wypadku sąd opiekuńczy zawiadamia o orzeczeniu właściwą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej, która składa sądowi opiekuńczemu raporty dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy oraz współpracuje z kuratorem sądowym.

Sąd może także ustanowić nadzór kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim. Są również sytuacje, kiedy kuratorowi sąd może powierzyć również majątek małoletniego.

Jeżeli natomiast zaistniała przemijająca przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd może zawiesić wykonywanie tej władzy. Zawieszenie ulega uchyleniu jeżeli przeszkoda ustąpi.

Działanie organów sądowniczych powinno być podyktowane przede wszystkim dbałością o dobro dziecka i jego ochronę. Przytoczone wyżej formy działania sądu wpływają na należyte wykonywanie władzy przez rodziców, rozwijanie lub naprawianie relacji między dzieckiem a rodzicem a także samymi rodzicami a także na odseparowanie dziecka od niewłaściwego środowiska, w którym się znajduje. Rozwiązania prawne, z których może skorzystać sąd są na tyle szerokie, by pozwalały na indywidualizację w dobieraniu zastosowanych rozwiązań do konkretnej sytuacji i konkretnej rodziny, tak by zastosowane rozwiązanie było najodpowiedniejsze dla danego dziecka.