Władza rodzicielska i jej wykonywanie
Zgodnie z przepisami Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego to obowiązek oraz prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka z poszanowaniem jego godności i praw. Najczęściej władzę rodzicielską nad dzieckiem sprawują oboje rodzice, ale są sytuacje, kiedy władza rodzicielska może zostać ograniczona, a nawet rodzic/rodzice mogą zostać jej pozbawieni. Do takiego stanu rzeczy może doprowadzić zaniedbywanie i nieprawidłowe wykonywanie obowiązków przez rodziców względem dziecka.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Władza rodzicielska może zostać ograniczona ze względu na dobro dziecka lub gdy rodzice dziecka nie są już razem, zazwyczaj dotyczy to rodziców, którzy się rozwodzą i nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, a ponadto nie są w stanie współpracować w sprawach dziecka. Przesłanka zagrożenia dobra dziecka jest spełniona w przypadku, gdy np. jeden z rodziców ma niewłaściwy wpływ na dziecko lub nie utrzymuje z dzieckiem kontaktów. Co istotne, ograniczona władza rodzicielska nie skutkuje pozbawieniem prawa do kontaktów z dzieckiem ani na obowiązek alimentacyjny.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Sąd może pozbawić rodzica/ rodziców władzy rodzicielskiej w przypadku zaistnienia trwałej przeszkody w jej wykonywaniu, gdy rodzice nadużywają władzy wobec dziecka lub w rażący sposób zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka. Trwałą przeszkodą jest na przykład ciężka, długotrwała choroba czy odbywanie kary w zakładzie karnym. Pod pojęciem nadużycia władzy należy rozumieć m.in. nadmierne karanie, całkowity brak zainteresowania najistotniejszymi sprawami dziecka, działanie na szkodę dziecka.
Ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej – postępowanie
Zarówno ograniczenie jak i pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić na wniosek jednego z rodziców, a także innej osoby, która posiada informacje o tym, że dobro dziecka jest zagrożone lub z urzędu. Sąd orzeka w zakresie władzy rodzicielskiej w wyroku orzekającym o separacji lub rozwodzie. W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd może orzec też o jej zawieszeniu. Podkreślenia wymaga, że postępowanie w sprawie władzy rodzicielskiej toczy się między rodzicami – dziecko nie jest stroną ani uczestnikiem postępowania. Sąd w trakcie postępowania posiłkuje się z regułą badania psychologicznymi w OZSS, przesłuchuje rodziców, ale może także samodzielnie wysłuchać dziecko w obecności psychologa.
Skutki ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej
W przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, wszystkie najważniejsze (najczęściej wymienione w postanowieniu sądu) rodzice nadal podejmują razem, ale bieżące codzienne decyzje podejmuje rodzic, który mieszka z dzieckiem i którego władza nie została ograniczona. Jeśli rodzic zostanie pozbawiony władzy rodzicielskiej nie może on podejmować żadnych decyzji dotyczących dziecka. Co istotne, rodzic, któremu ograniczono władzę rodzicielską, lub jej pozbawiono, ma prawo do kontaktów z dzieckiem. Ograniczenie czy pozbawienie władzy nie wpływa także na obowiązek alimentacyjny czy dziedziczenie dziecka po rodzicu, którego władza została ograniczona lub odebrana.
